Dede yetimi (babası dedesinden evvel vefat eden çocuk) dedesinin ölümü üstüne ona mirasçı olur mu?
Halk içinde kullanılan “dede yetimi” terimi, İslam Miras Hukukuna nazaran; ölenin adam çocuklarıyla beraber kendisinden evvel ölmüş başka evlatlarının oğlu yada kızını şu demek oluyor ki ölenin torununu ifade için kullanılır. İslam miras hukukunda “yakın olan akrabanın ırak akrabayı hacbetmesi (engellemesi)” kaidesine dayalı olarak ölenin evlatları varken torunları mirasçı olamazlar (Mevsılî, el-İhtiyâr, IV, 450-451; Cürcânî, Şerhu’s-sirâciyye, s. 85-86).
Ancak bazı İslam hukukçuları dedeleri hayatta iken babaları vefat etmiş evlatların mağdur edilmemesi gerektiği üstünde durarak bu durumdaki toruna dedenin vasiyetini lüzumlu görmüşlerdir. Buna nazaran dede, vefat etmiş evladının mirastaki oranı kadar miktarı yada bütün malın üçte birini geçmeyecek bir miktarı torunları için vasiyet etmelidir. Dâvûd-u Zâhirî, Mesrûk, Katâde, Tâvûs, ve Taberî’den nakledildiğine nazaran, mirasçı olmayan yakın akrabaya vasiyet vaciptir (İbn Hazm, Muhallâ, IX, 314; İbn Kudâme, Muğnî, VIII, 391-392).
Bazı nihayet dönem âlimleri, miras ayetlerinden evvel gelen ve fakihlerin büyük bir kısmı tarafınca mensuh kabul edilen, “Sizden birinize ölüm gelip çattığı vakit, eğer geride bir hayır (mal) bırakmışsa, anaya, babaya ve yakın akrabaya meşru bir tarzda vasiyette bulunması -Allah’a karşı gelmekten sakınanlar üstünde bir hak olarak- size farz kılındı.” (Bakara, 2/180) ayetinden yola çıkarak bu vasiyeti vacip bir vasiyet olarak kabul etmişlerdir. Bu âlimler, dedenin bu şekilde bir vasiyet yapmadan ölmesi halinde, vasiyet etmiş benzer biçimde kabul edileceğini söylemişlerdir (Ebû Zehra, Şerhu Kânûni’l-Vasiyye, 198-200). Tunus miras hukukunda bu yargı yasa metni olarak yer almıştır. Kur’an-ı Kerim varislere, miras dağıtılırken varis olmayan kimselere bile miras malından bir şeyler vermelerini tavsiye etmektedir (Nisa, 4/8). Bu sebeple dede yetimlerinin miras dağıtılırken gözetilmesi Kur’an’ın bu tavsiyesine uygun düşmektedir.
